Mutyzm wybiórczy
Diagnoza i terapia krok po kroku
Kiedy rodzic słyszy od nauczyciela: „proszę Pani, Kasia nie rozmawia z dziećmi, to może być mutyzm wybiórczy” lub sam zaczyna coś podejrzewać, wtedy swoje pierwsze wątpliwości stara się rozwiać przy pomocy przeglądarki internetowej. Czasami nauczyciele kierują dziecko do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Co powinien zrobić rodzic, który ma przypuszczenia, że jego dziecko nie rozmawia swobodnie z innymi poza domem? Najlepiej równolegle zapisać się na wizytę do poradni psychologiczno-pedagogicznej i psychiatry dziecięcego. Dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta: czas.
Rzadko się zdarza, że wszystkie formalności uda się załatwić w ciągu miesiąca, zwykle do dobrego specjalisty czeka się bardzo długo. Czas na wydanie opinii o dziecku lub orzeczenia od daty na wniosku wynosi miesiąc (orzeczenia w uzasadnionych przypadkach 60 dni), do tego zebranie odpowiedniej dokumentacji: opinii z przedszkola, opinii specjalistów, z którymi pracuje dziecko, dodatkowe diagnozy w innych miejscach, zaświadczenia lekarskie. Nierzadko zdarza się tak, że zanim rodzic uzyska stosowny dokument mija wiele miesięcy.
Co to jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy=zaburzenie lękowe=fobia
Mutyzm wybiórczy (MW) lub inaczej mutyzm selektywny (SM) jest konsekwentną niemożnością mówienia w określonych sytuacjach społecznych, w których oczekiwane jest posługiwanie się mową, pomimo mówienia w innych sytuacjach. Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym, fobią i rozumiemy go jako lęk przed mówieniem
Klasyfikacja według ICD -10
F94.0 Grupa zaburzeń funkcjonowania społecznego rozpoczynającego się w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym
A .Ekspresja i rozumienie języka oceniane wg. standaryzowanych testów mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka.
B. Możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których od dziecka mówienie jest oczekiwane (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach.
C. Czas trwania wybiórczego mutyzmu przekracza 4 tygodnie.
D. Nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwoju.
E. Zaburzenie nie wynika z braku znajomości języka mówionego wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia.
ICD -11 grupa zaburzeń lękowych i związanych ze strachem – 6B06
Od 1 stycznia 2022 r. obowiązuje jej jedenasta edycja jako klasyfikacja międzynarodowa. Natomiast Polska, podobnie jak inne kraje, ma pięcioletni okres na wdrożenie tej klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego. Do tego czasu w systemie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego będą obowiązywać dotychczasowe rozwiązania.
Definicja i "rodzaje mutyzmu"
•Mutyzm wybiórczy – polega na wybiórczości mówienia i ma podłoże lękowe (sytuacja trudna może go „uruchomić”). Mutyzm wybiórczy dzielimy na mutyzm wybiórczy lekki (dyskretny) oraz ciężki (ciężkiego stopnia).
•Mutyzm – całkowity brak mowy np: w schizofrenii, ciężkim autyzmie.
•Mutyzm traumatyczny (pourazowy, reaktywny) – grupa PTSD – jest reakcją emocjonalną na sytuacje trudne, traumatyczne. Dziecko porozumiewa się normalnie, nagle przestaje mówić na skutek tragicznego wydarzenia.
•Mutyzm progresywny – gdy dziecko przestaje komunikować się z członkami swojej rodziny.
O jakie dokumenty rodzic może zabiegać w poradni psychologiczno-pedagogicznej?
1.
Opinię w sprawie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole lub placówce oraz dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia a także innych opinii w zależności od dodatkowych problemów lub predyspozycji dziecka. Takie opinie formułowane są dla dzieci w każdym wieku.
2.
Opinię w sprawie wczesnego wspomagania rozwoju (WWRD). Taką opinię można wydać dziecku do momentu podjęcia nauki w szkole. Wydawanie tej opinii budzi jednak wiele wątpliwości z uwagi na brak jednoznacznego ujęcia i definicji niepełnosprawności w rozporządzeniu. Termin niepełnosprawność w odniesieniu do dzieci wymagających WWRD jest zawsze interpretowany jako każdy rodzaj niepełnosprawności, stwierdzony przez zespół opiniujący Poradni na podstawie własnych diagnoz lub posiadanej dokumentacji. Przepisy prawne nie definiują niepełnosprawności MW. Dokumentem potwierdzającym niepełnosprawność może być orzeczenie o niepełnosprawności lub zaświadczenie lekarskie lub diagnoza członka zespołu. Wczesne wspomaganie rozwoju to wielokierunkowe oddziaływanie skierowane na dziecko, u którego zdiagnozowano lub podejrzewa się nieprawidłowości rozwojowe. Zajęcia w ramach WWRD pozwolą dziecku z MW rozwijać kompetencje społeczne i komunikacyjne, przygotują je do funkcjonowania w życiu społecznym. Ideą wczesnego wspomagania rozwoju jest wdrożenie kompleksowego planu działań ukierunkowanego na dziecko – jako pełną osobowość – w środowisku, w którym przebywa.
3.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zagrożenie niedostosowaniem społecznym. Takie orzeczenie można wydać dziecku dopiero, gdy rozpocznie naukę w szkole (od klasy pierwszej). Jednakże bardzo ważne jest, aby przygotować dokument jak najwcześniej. Szczególnie jest to istotne, gdy dziecko dopiero rozpoczyna szkołę i trzeba ją najpierw “oswoić”. Kształcenie specjalne dla dziecka z MW umożliwia mu lepszą adaptację w szkole a także przygotowuje nauczycieli i resztę personelu, którzy mają czas na zapoznanie się ze specyfiką zaburzenia. Ważne jest zatem złożenie wniosku przez rodziców już przed wakacjami. O tym, czy zasadne jest wydanie orzeczenia w przypadku MW decyduje zespół orzekający, uwzględniając poziom rozwoju dziecka, jego występujące trudności i skutki dla funkcjonowania społecznego, poznawczego i emocjonalnego. Aby wydać dziecku orzeczenie komisja będzie potrzebowała zaświadczenia od lekarza psychiatry, który wypisze oprócz diagnozy mutyzmu wybiórczego F94.0, że dziecko jest niepełnosprawne w zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego i jest zagrożone niedostosowaniem społecznym. Warto, aby poprosić lekarza, aby wskazując na zaświadczeniu formy pomocy uwzględnił terapię metodą małych kroków i sliding-in.
Co to jest to zagrożenie
niedostosowaniem społecznym?
To jest bardzo szerokie określenie i oznacza przede wszystkim występowanie zachowań nieakceptowanych, niezgodnych z przyjętymi ogólnie zasadami i normami. Nieprzystosowanie przejawia się w nieumiejętności funkcjonowania w określonej roli społecznej, na przykład pełnienia roli ucznia bądź kolegi. Uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym ma problemy z przestrzeganiem zasad panujących w klasie i szkole, wypełnianiem obowiązków ucznia, panowaniem nad własnymi emocjami, sprostaniem oczekiwań rodziców i nauczycieli, opanowaniem treści wynikających z podstawy programowej Dzieci z mutyzmem wybiórczym przejawiają wszystkie powyższe problemy. Warto jednak zwrócić uwagę, że większość z nich, wynika z silnego lęku.
Zagrożenie niedostosowaniem społecznym
występowanie zachowań nieakceptowanych
niemówienie, zwłaszcza do nauczyciela i nie odpowiadanie na jego pytania zawsze jest zachowaniem nieakceptowanym społecznie
występowanie zachowań niezgodnych z ogólnie przyjętymi zasadami i normami
brak zgłaszania swoich potrzeb, w tym fizjologicznych; odmowa chodzenia do szkoły; trudności z kontaktem wzrokowym; nie odpowiadanie na powitania i pożegnania; nie używanie zwrotów grzecznościowych
nieumiejętność funkcjonowania w określonej roli społecznej
pełnienia roli ucznia bądź kolegi – dzieci te w zależności od tego, na jakim etapie komunikacyjnym się znajdują, mają wielorakie problemy z nawiązywaniem satysfakcjon ujących kontaktów społecznych, są ciche, wycofane, nie podejmują zwykle żadnych znaczących ról społecznych, wolą pozostawać niezauważone
trudności z przestrzeganiem zasad panujących w klasie i szkole
nie wykonują poleceń, nie zgłaszają się do odpowiedzi, mogą ze strachu nawet nie pisać, nie brać udziału w przedstawieniach, nie wykładać rzeczy z plecaka, pracy domowej; odbierane są jako uparte, rozpieszczone, krnąbrne, robiące na złość, gburowate, zadufane w sobie i egoistyczne (skutek silnego lęku)
niemożność panowania nad własnymi emocjami
mogą nie okazywać zupełnie żadnych emocji (twarz amimiczna, ciało zamrożone) lub używać agresji niewerbalnej - jako forma odreagowania emocji, nawiązania kontaktu, obrony: popychanie, szczypanie, uderzanie a także zaburzenia kontroli impulsów: gryzienie języka, gryzienie wargi, skórek, paznokci, włosów i własnych ubrań
kłopoty z wypełnianiem obowiązków ucznia
nie udzielanie odpowiedzi słownych, wycofywanie się z aktywności proponowanych przez nauczyciela, nie wypełnianie poleceń
nieumiejętność sprostania oczekiwaniom rodziców i nauczycieli
brak oczekiwanej mowy, co za tym idzie odpytywania ustnego, posiadania przyjaciół, uczestniczenia w wydarzeniach szkolnych i pozaszkolnych, wyjazdów klasowych
poważne problemy z opanowaniem treści wynikających z podstawy programowej
mimo bardzo dobrych zdolności poznawczych, często mają trudności z opanowaniem treści z powodu braku kontaktu werbalnego z nauczycielem i rówieśnikami, co powoduje problemy z weryfikacją ich prawdziwej wiedzy
Bibliografia i podstawa prawna:
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno- pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1743);
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz.U. z 2017 r., poz. 1635);
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2017 r., poz.1578)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1652);
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – pytania i odpowiedzi Jolanta Rafał-Łuniewska W: Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w teorii i praktyce. ORE. Warszawa. 2017.
Zagrożenie niedostosowaniem społecznym – paleta barw i odcieni. Małgorzata Łoskot. W: Przedszkole a dziecko ze SPE NR 96 (Listopad 2018).
Z teorii i praktyki pracy z uczniem zagrożonym niedostosowaniem społecznym w szkole podstawowej. Beata Matusek. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas Pedagogika. Tom 10. Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu. 2015.
Kształcenie specjalne z uwagi na niedostosowanie społeczne dla dziecka z diagnozą mutyzmu wybiórczego. Marzenna Czarnocka. 21 sierpnia 2019. ePedagogika.pl
Definicja niepełnosprawności w odniesieniu do dzieci wymagających wczesnego wspomagania rozwoju. Marzenna Czarnocka. 24 lipca 2019. ePedagogika.pl
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 28 marca 2017 r. III SA/Kr 67/17 Niedostosowanie społeczne jako przesłanka kształcenia specjalnego.sip.lex.pl
Socjoterapia. Teoria i praktyka. Część V. Wojewódzki Ośrodek animacji Kultury w Białymstoku. Wanda Młyńczyk. Białystok. Oficyna Wydawnicza „PDK”. 2011.
Zajęcia socjoterapeutyczne-jak i dla kogo organizować. Marzenna Czarnocka. 6 marca 2019. ePedagogika.pl.
Pałac-Nożewska A. Jak formułować zalecenia do opinii i orzeczeń dla dzieci z mutyzmem wybiórczym. Wskazówki dla pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych. E-biuletyn Specjalne Potrzeby Edukacyjne Nr 4 (19) - 2020