Strefa specjalisty
Ostateczną i formalną diagnozę mutyzmu wybiórczego stawia lekarz psychiatra. Rozpoznanie mutyzmu wybiórczego, może odbywać się jednak, na każdym etapie życia dziecka. Pierwszej diagnozy wstępnej dokonują zwykle sami rodzice lub nauczyciele, z którymi styka się dziecko. Czasami taką osobą jest logopeda przedszkolny, pedagog a także inne osoby, które mają świadomość czym jest mutyzm wybiórczy. Stworzenie tabeli „Porównanie mutyzmu wybiórczego z innymi zaburzeniami u dzieci i młodzieży - diagnoza różnicowa” SensiKid © ma za zadnie ułatwić dokonywanie wstępnej diagnozy mutyzmu wybiórczego. Wczesne wykrycie i podjęcie właściwej terapii, pozwala na całkowite przywrócenie dziecku komfortu bycia z innymi ludźmi. Należy zwrócić uwagę, że powyższe zaburzenia mogą mieć wiele cech wspólnych a także mogą ze sobą współistnieć.
Z mojej praktyki zawodowej wynika, że mutyzm wybiórczy może współwystępować z innymi zaburzeniami takimi jak: ASD, zaburzenia nastroju, szeroko rozumiane zaburzenia lękowe, niepełnosprawność intelektualna, specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, zaburzenia odżywiania się, zaburzenia zachowania, enuresis, encopresis, jąkanie. Często zdarza się, że cechy dziecka z mutyzmem wybiórczym są bardzo podobne do innych zaburzeń i mają wiele wspólnych elementów. Dzieci z MW mogą być zarówno wysoko wrażliwe jak i ekstrawertyczne, posiadać jednocześnie diagnozę lęku społecznego czy cechy ZA.
Porównanie mutyzmu wybiórczego z innymi zaburzeniami u dzieci i młodzieży - diagnoza różnicowa
Mutyzm wybiórczy
Pojawienie się zaburzenia
najczęściej między 3-6 r.ż
Pierwsze symptomy
około 2 roku życia*
Czas trwania objawów (co najmniej)
4 tygodnie
*Od momentu pojawienia się mowy czynnej
Depresja
Pojawienie się zaburzenia
przed 4 rokiem życia (DC: 0-3R)*
Pierwsze symptomy
przed 4 rokiem życia
Czas trwania objawów (co najmniej)
2 tygodnie
*W niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie
Lęk/ fobia społeczna
Pojawienie się zaburzenia
przed 6 rokiem życia
Pierwsze symptomy
zwykle po 2-6 roku życia
Czas trwania objawów (co najmniej)
4 tygodnie (ICD-10)
4 miesiące (DC:0-3R)
Lęk separacyjny
Pojawienie się zaburzenia
przed 6 rokiem życia
Pierwsze symptomy
2-5 rok życia
Czas trwania objawów (co najmniej)
4 tygodnie
Zespół Aspergera
Pojawienie się zaburzenia
po 3 roku życia
Pierwsze symptomy
zwykle przed 3 rokiem życia
Czas trwania objawów (co najmniej)
całe życie
Nieśmiałość
Pojawienie się zaburzenia
genetyczne/ środowiskowe*
Pierwsze symptomy
wiek przedszkolny
Czas trwania objawów (co najmniej)
całe życie lub pewien jego etap
*Zbiór cech osobowości
Autyzm
Pojawienie się zaburzenia
przed 4 rokiem życia (D
Pierwsze symptomy
przed 4 rokiem życia
Czas trwania objawów (co najmniej)
2 tygodnie
*W niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie
Wysokoa wrażliwość
Pojawienie się zaburzenia
genetyczne*
Pierwsze symptomy
od urodzenia
Czas trwania objawów (co najmniej)
2 całe życie
*Cecha i właściwość układu nerwowego
Mutyzm wybiórczy
Mowa
Często typowy rozwój mowy.
Brak mowy lub mowa ograniczona (8 etapów swobodnego mówienia/MW dyskretne lub ciężkie) tylko w niektórych, określonych sytuacjach społecznych, które budzą lęk-schemat zwykle się powtarza. Mogą mówić szepcząc. Mogą współwystępować wady wymowy.
Kontakty społeczne
Dziecko chce nawiązywać kontakty społeczne, potrzebuje ich, ale boi się podejść do innych i nawiązać rozmowę. Po przełamaniu lęku relacje są zupełnie prawidłowe. Może być odmowa chodzenia do żłobka, przedszkola lub szkoły. Dziecko może sprawiać wrażenie jakby nie umiało czy nie chciało nawiązywać kontaktów społecznych. Zwykle unika kontaktów z obcymi osobami: dziećmi i dorosłymi.
Kontakt wzrokowy
Brak lub ograniczony kontakt wzrokowy, gdy dziecko się boi. W strefie komfortu kontakt wzrokowy prawidłowy.
Mimika, pantomika, afekt
W silnym lęku: całkowite zamrożenie ciała, paraliż ciała, twarz „amimiczna”, „kamienna”, „maska”, czynności nawykowe służące redukcji napięcia np: kręcenie włosami, gryzienie rękawa, wkładanie rąk do buzi itp.
W umiarkowanym lęku: gestykulacja, zachowana mimika twarzy. W strefie komfortu-rozluźniona twarz, wyraźne emocje.
Relacje emocjonalne
Empatyczne, potrafią odczytywać reakcje emocjonalne innych. Silny lęk może całkowicie blokować wyrażanie emocji. W strefie komfortu pokazują wszystkie emocje. Na skutek odreagowania napięcia mogą pojawiać się ataki złości i zachowania agresywne. Liczne objawy psychosomatyczne.
Zabawa
W strefie komfortu: zabawa na niby, zabawy tematyczne, zabawy adekwatne do wieku. W lęku: dziecko może nie uczestniczyć w zabawach, może się wycofywać, unikać zabaw. W umiarkowanym lęku dziecko może brać udział w zabawie bez mowy czynnej.
Lęki
Lęk przed mówieniem, lęk przed byciem widzianym w trakcie mówienia. Mogą występować liczne lęki związane z toaletą, lęki społeczne, separacyjne, specyficzne i przed zmianami a także ataki paniki.
Prognoza
Zaburzenie znacznie utrudnia funkcjonowanie dziecka i jego rodziny, może zaburzać jego rozwój. Może utrzymywać się w dorosłości.
Bardzo dobra w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym przy prawidłowo prowadzonej terapii. Trudna terapia w przypadku nastolatków, ale można całkowicie wyeliminować MW. Brak pomocy dziecku może skutkować depresją, próbami samobójczymi, nawarstwianiem się zaburzeń lękowych, obsesyjno-kompulsyjnych, powodować poważne trudności w kontaktach społecznych. Mimo całkowitego pozbycia się MW, może pozostać wysoka wrażliwość i tendencje do przeżywania niepokoju.
Skuteczna terapia
Wygaszanie bodźca lękowego i desensytyzacja - terapia metodą małych kroków. Terapia poznawczo-behawioralna, psychoedukacja, różne techniki relaksacyjne. W zależności od problemów czasami inne rodzaje pomocy, farmakoterapia.
Lęk społeczny/fobia społeczna
Mowa
Rozwój mowy przebiega zwykle standardowo. Unikanie rozmów z osobami nieznajomymi, unikanie komunikacji w sytuacjach publicznych, brak spontanicznych wypowiedzi, ale zapytane zwykle odpowiada. W trakcie wypowiedzi może pojawiać się mowa chaotyczna, odpowiadanie krótkimi zdaniami.
Kontakty społeczne
Unikanie kontaktów społecznych wymagających ekspozycji społecznej i oceny przez innych: przedstawień, czytania na forum, zgłaszania się do odpowiedzi, kontaktów z obcymi, dużych zebrań
rodzinnych, zabaw w przedszkolu. Unikanie kontaktów społecznych z osobami spoza rodziny.
Kontakt wzrokowy
Może być ograniczony w sytuacjach ekspozycji społecznej. W strefie komfortu kontakt wzrokowy prawidłowy.
Mimika, pantomika, afekt
Napięcie ciała w sytuacjach stresowych, zwykle zachowana mimika twarzy, ale ze strachu mogą nie okazywać wszystkich emocji.
Relacje emocjonalne
Płacz, napady złości, zastyganie, przywieranie do opiekuna, wycofanie się z sytuacji, intensywny lęk, stres, napięcie, unikanie sytuacji budzących lęk. Dużo objawów psychosomatycznych.
Zabawa
Zabawa adekwatna do wieku rozwojowego. Mogą jednak unikać zabaw wymagających współzawodnictwa, konkurowania lub zabaw, gdy ktoś je ocenia.
Lęki
Najczęściej brak lęku z najbliższą rodziną, może być lęk przed poznawaniem nowych osób, dużo lęków w sytuacji ekspozycji społecznej.
Prognoza
Zaburzenie znacznie utrudnia funkcjonowanie dziecka i jego rodziny, może zaburzać jego rozwój.
Może utrzymywać się w dorosłości. Lęk społeczny w dzieciństwie to jedno z najdłużej utrzymujących się zaburzeń lękowych. Może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania społecznego: unikania kontaktów społecznych a w dorosłości: depresja, pogłębiające lęki, używki.
Skuteczna terapia
Wygaszanie bodźca lękowego i desensytyzacja -terapia metodą małych kroków. Terapia poznawczo-behawioralna, psychoedukacja. W zależności od problemów inne rodzaje terapii, farmakoterapia.
Zespół Aspergera
Mowa
Często nietypowy rozwój mowy: bardzo wczesny lub opóźniony. Trudności z prowadzeniem rozmowy i melodią głosu. Język dojrzały, rozbudowane słownictwo, często trudności z rozumieniem dosłownych znaczeń. Może występować nadmierna gadatliwość lub nadmierna małomówność. Imponujące słownictwo dotyczące jakiegoś obszaru.
Kontakty społeczne
Może nie potrzebować kontaktów społecznych, może potrzebować relacji, ale w wąskim zakresie, może przejawiać chęć do kontaktów, ale nie umieć ich nawiązać. Czasem pojawia się przerwa w mówieniu, nagła utrata kontaktu wzrokowego, dziecko pogrąża się w myślach.
Kontakt wzrokowy
Często występuje ograniczony kontakt wzrokowy, lecz nie jest to regułą.
Mimika, pantomika, afekt
Może być ograniczona i nieadekwatna do kontekstu. Trudności z odczytywaniem mimiki innych ludzi. Twarz może mieć nienaturalną ekspresję, może być kamienna, poważna.
Relacje emocjonalne
Szeroko rozumiane problemy z pojmowaniem emocji, wyrażaniem i ich regulacją. Często są impulsywne, mają trudność z kontrolą emocji. Mogą ukrywać emocje w szkole a w domu jest ich eksplozja. Często mają trudności z rozumieniem reakcji emocjonalnych innych osób.
Zabawa
Koncentruje się zwykle na zainteresowaniach dziecka. Może mieć trudności z zabawą w większej grupie, ze współpracą i przyjmowaniem zdania innych dzieci.
Lęki
Bardzo często pojawiają się różne lęki, niepokój. Obniżenie nastroju u nastolatków. Częste lęki przed zmianą, lęki sensoryczne jak: hałas. Lęki społeczne, ataki paniki.
Prognoza
Zaburzenie utrudnia funkcjonowanie dziecka i jego rodziny. ZA nie da się wyeliminować. Właściwa terapia daje bardzo dobre efekty u dzieci z ZA, te które kończą studia, odnoszą sukcesy. Terapia ma za zdanie polepszenie funkcjonowania osób z ZA, nie da się wyeliminować ZA. Osoby mimo to napotykają wiele trudności społecznych.
Skuteczna terapia
Terapia poznawczo-behawioralna, techniki relaksacyjne, TUS, inne terapie wspomagające, czasami farmakoterapia.
Autyzm
Mowa
Często opóźnienia rozwoju mowy lub jej całkowity brak, mowa stereotypowa, powtarzająca się, idiosynkratyczna, dziecko mówi tak samo w domu jak i innych środowiskach. Często występuje echolalia: powtarzanie zwrotów, dźwięków.
Rzadko podtrzymują dialogi. Mowa jest jednak zależna od stopnia nasilenia autyzmu i przebiegu terapii.
Kontakty społeczne
Zwykle kontakty społeczne są bardzo ograniczone. Może przejawiać całkowitą niechęć do nawiązywania relacji społecznych. Trudności z empatią, odzwierciedlaniem emocji. Chęć nawiązywania kontaktów społecznych zależy od stopnia nasilenia autyzmu.
Kontakt wzrokowy
Często brak kontaktu wzrokowego.
Mimika, pantomika, afekt
Manieryzmy ruchowe: stukanie palcami, kręcenie ciałem, ograniczona mimika twarzy, słaba gestykulacja. Słabo używa mimiki i pantomimiki w celu komunikacji i regulacji kontaktów.
Relacje emocjonalne
Poważne trudności ze zrozumieniem reakcji emocjonalnych innych osób. Pojawiają się reakcje nieadekwatne do bodźca, ataki złości, zachowania agresywne.
Zabawa
Zabawa nie jest spontaniczna, brak zabaw „na niby”, pochłonięcie jedną zabawą, zabawa rutynowa, silne zainteresowania niektórymi przedmiotami.
Lęki
Często lęki sensoryczne, lęki społeczne, lęki związane ze zmianą środowiska, miejsca,
brakiem rutyny.
Prognoza
Zaburzenie znacząco utrudnia funkcjonowanie dziecka i rodziny. Terapia ma za zadanie poprawić funkcjonowanie dziecka i jego rodziny. Lepsza prognoza u osób z autyzmem w normie intelektualnej.
Skuteczna terapia
Terapia behawioralna, Stosowana Analiza Zachowania, różne terapie wspomagające, czasami farmakoterapia.
Depresja
Mowa
Małomówność wynikająca z obniżonego nastroju, niechęć do rozmów z innymi, unikanie rozmów.
Kontakty społeczne
Niechęć do kontaktów społecznych, unikanie kontaktów społecznych.
Kontakt wzrokowy
Prawidłowy kontakt wzrokowy, czasem mogą mieć tendencję do jego unikania.
Mimika, pantomika, afekt
Niepokój ruchowy, bezsenność, senność, spowolnienie. Mimika twarzy może być ograniczona.
Relacje emocjonalne
Napięcie, niepokój, przygnębienie, rozdrażnienie, smutek, płaczliwość, objawy psychosomatyczne, objawy mogą hamować rozwój dziecka.
Zabawa
Brak zainteresowania zabawami, które zawsze cieszyły, brak reakcji na opiekuna i jego propozycje, brak energii do zabawy.
Lęki
Często liczne lęki o różnym charakterze i nasileniu.
Prognoza
Epizody depresji w przyszłości, może nawracać, pogorszenie funkcjonowania społecznego, trudności z nauką, samobójstwa, samouszkodzenia, używki. Często towarzyszą zaburzenia lękowe. Dobrze dobrana terapia zwykle pozwala wyjść z depresji i funkcjonować w satysfakcjonującym stopniu w społeczeństwie.
Skuteczna terapia
Terapia poznawczo-behawioralna, terapia systemowa , farmakoterapia, inne rodzaje terapii w zależności od wieku i natężenia problemów.
Lęk separacyjny
Mowa
Komunikacja może nie być całkowicie swobodna na skutek silnego lęku, zwykle dziecko mówi do innych osób, ale musi być blisko rodzica.
Kontakty społeczne
Odmowa spania u rówieśników, niechęć do rozstania z rodzicem. Odmowa kontaktów z innymi, jeśli rodzic nie jest blisko i w zasięgu wzroku. Może być odmowa chodzenia do żłobka, przedszkola lub szkoły.
Kontakt wzrokowy
Może unikać kontaktu wzrokowego, chować głowę za rodzica, gdy odczuwa lęk, poza tym kontakt wzrokowy prawidłowy.
Mimika, pantomika, afekt
Napięcie ciała w sytuacjach stresowych, zwykle zachowana mimika twarzy, ale ze strachu mogą nie okazywać wszystkich emocji. Częste zakrywanie twarzy, chowanie się, usztywnione ciało.
Relacje emocjonalne
Zamartwianie się, że opiekun się zgubi albo coś mu się stanie – reakcja płaczu, reakcje agresywne lub samouszkadzajace. Odmowa chodzenia do żłobka lub przedszkola. Odmowa pozostania samemu w pokoju, samodzielnego spania, koszmary senne, objawy psychosomatyczne- ból głowy, brzucha, wymioty w obawie przed rozłąką. Mogą pojawiać się ataki złości jako reakcja na wyjście rodzica z domu.
Zabawa
Zabawa z rodzicem, nie pozwala rodzicowi odejść. Zabawa z innymi dziećmi, ale przy rodzicu.
Lęki
Lęk związany z rozłąką z rodzicem, często współwystępują również inne lęki i napady paniki.
Prognoza
Epizody lęku separacyjnego mogą się utrzymywać i pojawiać się w sytuacjach zagrożenia: przeprowadzki, zmiany etapu edukacyjnego, choroby bliskiej osoby, narodziny rodzeństwa. Odpowiednia pomoc i terapia pozwala całkowicie pozbyć się lęku separacyjnego. Mogą jednak utrzymywać się inne zaburzenia lękowe.
Skuteczna terapia
Terapia behawioralna, poznawczo-behawioralna, terapia systemowa, psychoedukacja rodziców lub inne odziaływania, czasami farmakoterapia.
Nieśmiałość**
Mowa
W sytuacji ekspozycji mowa chaotyczna, zdawkowa, milczenie, pojedyncze zdania, jąkanie, problemy ze zgłaszaniem się, inicjowaniem rozmowy, mogą mówić cicho.
Kontakty społeczne
Wycofywanie się z kontaktów społecznych lub podporządkowywanie się zabawom i aktywnościom proponowanym przez innych. Do grupy włączają się zachęcone lub wezwane.
Kontakt wzrokowy
Mogą unikać kontaktu wzrokowego w czasie rozmowy.
Mimika, pantomika, afekt
Napięcie ciała i uboższa mimika twarzy w sytuacjach stresowych.
Relacje emocjonalne
Poczucie niższości, brak wiary w siebie, mogą występować reakcje lękowe, które mogą utrudniać funkcjonowanie zwłaszcza w szkole.
Zabawa
Zabawa jest adekwatna do wieku, dziecko potrzebuje jednak więcej czasu niż przeciętne, aby poczuć się w niej swobodnie. Najczęściej włącza się do grupy, po tym jak zostanie do tego zachęcone.
Lęki
Duża komponenta lęku: lęki społeczne zwłaszcza dotyczące oceny, porażki, kompromitacji, krytyki i doznania krzywdy przez inne osoby.
Prognoza
Nieśmiałość może utrzymywać się całe życie i w zależności od sytuacji i warunków osoba może funkcjonować lepiej lub gorzej. Dobra prognoza, przy zastosowaniu różnego rodzaju form pomocy możliwa znaczna poprawa w zakresie: aktywności społecznej, samooceny, radzenia sobie z lękiem.
Skuteczna terapia
Odziaływania skoncentrowane głównie na tworzeniu korzystnych i bezpiecznych warunków do zawierania przyjaźni, współdziałania z innymi, przełamywania lęków, ćwiczenia konwersacji, rozwijania mocnych stron, zmiany myślenia itp. W pracy wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, TUS dla dzieci nieśmiałych, programy profilaktyczne, psychoedukację rodziców oraz inne formy wspomagające.
Wysoka wrażliwość**
Mowa
Bogate słownictwo, poczucie humoru, refleksyjność, zadaje dużo pytań. Niektóre dzieci z WW mogą potrzebować więcej czasu, aby nawiązać kontakt werbalny (czas na oswojenie), zwłaszcza, gdy są to nieznane osoby. Mogą mieć tendencje introwertyczne, mogą być małomówne, ale nie muszą.
Kontakty społeczne
Kontakty w zależności od dominacji ekstrawersji lub introwersji. Zwykle duża reaktywność emocjonalna połączona z dużą empatią - silne reakcje emocjonalne. Wrażliwość na przeżycia i emocje innych ludzi, szczególnie na ich stres i cierpienie. Często są perfekcjonistami, nawet delikatna krytyka czy uwagi może spowodować wycofanie się z aktywności.
Kontakt wzrokowy
Prawidłowy kontakt wzrokowy, choć czasem mogą go unikać, mogą nie lubić kontaktu wzrokowego.
Mimika, pantomika, afekt
Napięcie ciała i uboższa mimika twarzy w sytuacjach stresowych.
Relacje emocjonalne
Może występować nadmierna interpretacja stanów emocjonalnych innych, branie wszystkiego do siebie.
Nadwrażliwość układu nerwowego powoduje zaburzenie regulacji emocji: lękowość, zachowania agresywne. Łatwo ulega przeciążeniu, reagują stresem, nadmierną czujnością, zmęczeniem pod koniec dnia. Łatwość ulegania przestymulowaniu, reakcje i sposoby radzenia
mogą wydawać się otoczeniu dziwne, przesadzone, nieadekwatne. Zwykle wysoka empatia.
Zabawa
Zabawa adekwatna do wieku. Na skutek nadmiernej ilości bodźców: pobudzenie w zabawie, opór, trudności z adaptacją, nadmierne reakcje emocjonalne lub wycofywanie się.
Lęki
Dziecko WW łatwo jest przestraszyć, może odczuwać różne lęki, nie lubi zmian i niespodzianek.
Prognoza
WWD utrzymuje się całe życie i w zależności od warunków dziecko może funkcjonować raz lepiej a raz gorzej. Dobra prognoza, przy zastosowaniu różnego rodzaju form pomocy, akceptacji i wsparcia, możliwa znaczna poprawa funkcjonowania psychospołecznego.
Skuteczna terapia
Odziaływania skoncentrowane głównie na tworzeniu korzystnych warunków dla dziecka. Akceptacja dziecka i jego WW, dopasowanie otoczenia do dziecka. Nauczenie się rozpoznawać warunki, w których dziecko dobrze funkcjonuje i odpowiadają jego potrzebom. Podnoszenie poczucia własnej wartości, nauka regulacji emocji. Edukacja rodziców i nauczycieli oraz inne formy terapii.
W opracowaniu wykorzystano: ICD-10, DSM-5, DC:0-3R; Psychiatria dzieci i młodzieży pod redakcją Ireny Namysłowskiej, Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik Tony Attwood. Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci Małgorzaty Zabłockiej, Wysoko wrażliwe dziecko i Wysoko wrażliwi Elaine Aron.
*nie wlicza się pierwszego miesiąca w przedszkolu lub szkole
**nieśmiałość i wysoka wrażliwość nie są zaburzeniami
Tabela stanowi porównanie mutyzmu wybiórczego z innymi zaburzeniami. Zawiera zestawienie najważniejszych cech, które mogą stanowić trudność diagnostyczną. Klasyfikacja nie jest opisem konkretnego dziecka i uwzględnia najczęściej pojawiające się cechy w rozwoju w poszczególnych zaburzeniach.